Bydgoska droga w walce ze zmianami klimatu

Walka z długotrwałą suszą czy nawalnymi opadami staje się priorytetem współczesnego świata. Zmiany klimatyczne i ich konsekwencje wywierają ogromny wpływ nie tylko na sposób funkcjonowania miasta, ale i myślenia o nim, planowania i dbania o jego rozwój. Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy od kilku lat prowadzą działania na rzecz dostosowania miasta do zmian klimatycznych i zabezpieczenia go przed skutkami deszczy nawalnych. Obecnie Spółka realizuje nowy projekt związany z retencjonowaniem i zagospodarowaniem wód opadowych.

Bydgoszcz – „Miasto gąbka”

Pierwszym etapem działań był realizowany w latach 2017-2023 projekt dotyczący budowy i przebudowy kanalizacji deszczowej i dostosowania jej do zmian klimatycznych na terenie miasta. Wartość zadań to niemal 300 mln zł, z czego dofinansowanie unijne wyniosło blisko 179 mln zł. Celem projektu było dostosowanie kanalizacji deszczowej do obecnego i planowanego sposobu zagospodarowania terenu, zabezpieczenie miasta przed skutkami deszczy nawalnych oraz dużą ilością wód opadowych i roztopowych w obszarze ściśle zabudowanej tkanki miejskiej. Takie rozwiązania pozwalają na minimalizację podtopień budynków i zalewania ulic oraz umożliwiają retencjonowanie wody i jej późniejsze zagospodarowanie. W ramach projektu wybudowanych zostało blisko 9 km sieci kanalizacji deszczowej, a kolejnych 90 km zostało poddanych renowacji.  W mieście powstały 34 zbiorniki retencyjne, które pozwalają magazynować i retencjonować nadmiar wód opadowych w okresie intensywnych opadów. Część zbiorników wyposażona została również w urządzenia, które wykorzystują zgromadzoną deszczówkę (po jej wcześniejszym oczyszczeniu), do podlewania terenów zielonych. Co ważne – projekt, w swoim założeniu miał opierać się na procesach, które zachodzą w naturze. Zakładał więc odprowadzenie wód opadowych do otwartych zbiorników wodnych, co będzie powstrzymywało ich wysychanie. Łączna powierzchnia objęta systemem zagospodarowania wód opadowych wyniosła blisko 18 km². Bydgoski projekt jako jedyny w 100% realizuje strategię Unii Europejskiej i rządu polskiego w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatycznym i uczynienia miast odpornym na zmiany klimatyczne.

Stanisław Drzewiecki, Prezes MWiK w Bydgoszczy:

– W przeciwdziałaniu negatywnym następstwom zmian klimatycznych nie ma prostych rozwiązań. Dotychczasowy sposób myślenia i działania, polegający na budowie coraz większych kanałów w odpowiedzi na deszcze nawalne, jest niewykonalny ze względów technicznych i ekonomicznych. W Bydgoszczy wymyśliliśmy rozwiązanie innowacyjne, nowatorskie, naśladujące naturę. Polega ono na budowie sieci zbiorników retencyjnych – nazwaliśmy to koncepcją rozproszonej retencji czy też systemem „miasta gąbki”, które zbierają wody opadowe, oczyszczają je i odprowadzają do rzeki lub pozwalają na ponowne wykorzystywanie, np. do podlewania zieleni miejskiej.

W 2023 roku bydgoskie wodociągi podpisały umowę na wdrożenie nowoczesnego systemu, który pozwala automatycznie sterować ilością wody w zbiornikach retencyjnych w zależności od prognoz pogody, wielkości i częstotliwości opadów, działającego z wykorzystaniem metod i technik sztucznej inteligencji. Pierwsze efekty można było zaobserwować w trakcie silnego opadu w maju 2024 roku. W ciągu 21 minut intensywnych opadów spadło ponad 14 mm deszczu (14 litrów na 1 m²). Zbiorniki wypełniły się do ok. 20% swojej pojemności.

1. Drzewiecki: – Przygotowanie całego projektu było niezwykle złożone pod względem inżynierskim i organizacyjnym. Przez trzy lata prowadziliśmy prace inwentaryzacyjne na sieci deszczowej w mieście. W ich wyniku stworzyliśmy aplikację komputerową w postaci wirtualnego modelu istniejącej sieci deszczowej, która pozwala prognozować możliwe scenariusze przepływu wody w sieci czy oceniać ryzyko występowania podtopień ulic. Dopiero dzięki temu mogliśmy wykonać zakres całego projektu a obecna praktyka potwierdza, że powzięte założenia i obliczenia hydrauliczne były prawidłowe. 

Bydgoszcz zielono-niebieska

Zrealizowany w 2023 roku projekt to pierwszy krok w przygotowaniu miasta na postępujące zmiany klimatyczne. We wrześniu 2024 roku MWiK w Bydgoszczy podpisały umowę na dofinansowanie drugiego projektu deszczowego pn. „Bydgoszcz zielono-niebieska. Retencja i zagospodarowanie wód opadowych lub roztopowych”. Jego wartość to ponad 264 mln zł, z czego prawie 166 mln zł stanowi dofinansowanie z Funduszu Spójności. Planowany termin realizacji tego projektu to lata 2024-2027. W ramach zaplanowanych zadań inwestycyjnych wybudowanych zostanie m. in. kolejnych 35 zbiorników retencyjnych oraz urządzenia do podczyszczania zretencjonowanej wody opadowej. Głównym celem przedsięwzięcia jest dalsze zwiększenie odporności miasta na wpływy zmian klimatu, rozwijanie obiektów małej retencji oraz zarządzanie rozprowadzaniem wód opadowych, z wykorzystaniem zielono-niebieskiej infrastruktury i rozwiązań opartych na przyrodzie.

Ekoszkoły w mieście

Jednym z celów tego projektu jest też zwiększenie zaangażowania mieszkańców i propagowanie idei retencjonowania i zagospodarowania wód opadowych. Dlatego też zaplanowano działania pilotażowe na terenie czterech bydgoskich szkół. Będą one stanowiły wzór i inspirację dla mieszkańców, pod kątem rozwoju systemów małej retencji w pobliżu swoich nieruchomości. Zakłada się zastosowanie takich rozwiązań dla pozostałych 120 szkół.

Na terenie wybranych placówek zaplanowana została m. in. budowa zbiorników retencyjnych i instalacji do podczyszczania zgromadzonej w nich wody deszczowej, wyposażonych w system pozwalający wykorzystać deszczówkę do automatycznego nawadniania i podlewania pobliskich terenów zielonych. Dodatkowo pojawi się tam również infrastruktura zielono-niebieska, czyli ogród deszczowy, zielona ściana wykonana z roślin płożących, zagłębienia bioretencyjne oraz łąki kwietne. W ramach projektu zaplanowane zostało również wykonanie i ustawienie beczek na deszczówkę, do podlewania okolicznych terenów zielonych.

Z rewitalizacją Doliny Pięciu Stawów

Projekt „Bydgoszcz zielono-niebieska” to również zwiększenie funkcjonalności istniejących już zbiorników. Przykładem takim ma być wybudowanie podczyszczalni wód opadowych przy fontannie AquaNutka przy Filharmonii Pomorskiej, która pozwoli na dalsze wykorzystanie deszczówki np. do zasilania fontanny lub podlewania zieleni. Innym ciekawym pomysłem na wykorzystanie wód opadowych, jest zużywanie jej w celach gospodarczych w obiektach dostępnych publicznie np. w szalecie miejskim. Projekt zakłada również rewitalizację jednego z piękniejszych zakątków Bydgoszczy – Doliny Pięciu Stawów. Celem tych działań jest przywrócenie możliwości retencyjnych otwartych zbiorników, które wcześniej zostaną poddane oczyszczaniu.

Do działań związanych z gromadzeniem i wykorzystywaniem deszczówki zapraszani są mieszkańcy Bydgoszczy. Z myślą o nich został stworzony „Katalog zielononiebieskiej infrastruktury”, zawierający 20 najskuteczniejszych rozwiązań w zakresie retencji i zarządzania wodami opadowymi.

Dzięki podejmowanym inicjatywom, wkrótce znaczna część deszczówki będzie mogła być zagospodarowana w licznych punktach miasta z korzyścią dla środowiska i miejskiej sieci.

– Projekty, które realizujemy w Bydgoszczy od lat, są nowoczesne i pozwalają przygotować miasto na deszcze nawalne. Ten system będzie przynosił niewątpliwie korzyści mieszkańcom Bydgoszczy przez pokolenia – podsumowuje Prezes S. Drzewiecki.

Projekt Finansowany ze środków unijnych w ramach Programu FEnIKS 2021-2027,
Priorytet: FENX.01 Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z Funduszu Spójności,
Działanie: FENX.01.02 Adaptacja terenów zurbanizowanych do zmian klimatu.

• Całkowita wartości projektu – 264, 6 mln zł
• Dofinansowanie z Funduszu Spójności – 165, 9 mln zł

MWiK w Bydgoszczy_ fot. 1 – Bydgoszcz z lotu ptaka

MWiK w Bydgoszczy_ fot. 2 – Budowa zbiornika retencyjnego